Η ΕΝΤΕΧΝΗ ΑΠΟΒΛΑΚΩΣΗ

Γράφει ο Αναστάσιος  Γιαννάς           

                               

(Ειδικά αφιερωμένο στους φίλους φοιτητές, που είναι υποχρεωμένοι να ακούνε κάθε χαζομάρα)

       Στον τόπο μας , εκτός από το θετικό γεγονός της άνθησης της έντεχνης λαϊκής μουσικής, υπάρχει και το αρνητικό γεγονός της άνθησης της έντεχνης λαϊκής αποβλάκωσης. Αναφερόμαστε στις αναλύσεις που προτείνουν διάφοροι ακαδημαϊκοί πάνω σε δύο έννοιες που συχνά συζητούνται τώρα τελευταία : Την νεωτερικότητα και την μετά-νεωτερικότητα. Αυτοί οι ακαδημαϊκοί λοιπόν, είτε σε άρθρα τους που απευθύνονται στο ευρύ κοινό είτε με γραπτά τους που προορίζονται για τους φοιτητές τους, παρουσιάζουν αυτές τις έννοιες με περίτεχνους όρους και καλλωπισμένες εκφράσεις,  ώστε να συσκοτίζουν τα πνεύματα. 

Ο Νάρκισσος, ο νεωτερικός άνθρωπος λάτρεψε το Εγώ του

Έτσι, για την νεωτερικότητα διαβάζουμε  ότι είναι το: «Διαφωτιστικό όραμα του  ορθολογικού εκσυγχρονισμού και η υπόσχεση της καθολικής χειραφέτησης»· «η θεμελιώδης αρχή της νεωτερικότητας είναι η αυτονομία και η αυτοδιάθεση του υποκειμένου». Όσον αφορά πάλι τη μετά-νεωτερικότηταδιατυμπανίζονται τα ακόλουθα: «Η μετά-νεωτερικότητα αντιπροσωπεύει κατά κάποιο τρόπο την αλλαγή προτεραιότητας και την πριμοδότηση του ετέρου, γιατί αντιστρέφοντας την ιεραρχία [του]εαυτού [του] και [του] άλλου ορίζει την υποκειμενικότητα λαμβάνοντας υπόψη την ετερότητα »· και παρακάτω: «Το κυριότερο, όμως, γνώρισμα της μετά-νεωτερικής σκέψης είναι η δυσπιστία απέναντι σε κάθεολοκληρωτικό-οικουμενικό λόγο. Την αναζήτηση, δηλαδή, μιας οικουμενικής αλήθειας με βάση την οποία θα μπορούν να ερμηνεύονται όλα τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα. Με ένα λόγο, η μετα-νεωτερική σκέψη, ως ένα σύνολο ιδεών, θέτει σε αμφισβήτηση τόσο την απεριόριστη πίστη στον ορθό λόγο και την πρόοδο, όσο και τις μεγάλες αφηγήσεις».

Αυτά τα ωραία και τρισχαριτωμένα...

      Για τη νωτερικότητα και τη μετά-νεωτερικότητα έχουμε ξαναγράψει διάφορα άρθρα σε αυτό το μπλογκ· όμως τώρα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τους ορισμούς με τρόπο ακριβή και συνοπτικό, έτσι ώστε να είναι ξεκάθαροι για τους φίλους αναγνώστες μας. Πριν αρχίσουμε την παρουσίαση αυτών των εννοιών, πρέπει να σημειώσουμε, ότι και οι δύο αυτές εποχές, είναι οι αποχρώσεις  του ίδιου ρεύματος, με διαφορετικές εκφράσεις και στόχους: Στην πραγματικότητα, πρόκειται πάντοτε για το ρεύμα του γνωστικισμού. (Αναφερόμαστε πάντα στο γνωστό θρησκευτικό κίνημα.)

ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ : Ο υλιστικός γνωστικισμός. Από τον 17ο αιώνα (αν και τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται στον 15ο αιώνα) έως τα μέσα του 20ού.

        Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του ρεύματος και της συνακόλουθης εποχής, είναι ο ανθρωποκεντρισμός, η πόλωση στον ορθολογισμό, η πίστη στον προοδευτισμό και τον  επιστημονισμό και γενικά  σε όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούσαν να οδηγήσουν στην απομάγευση του κόσμου· στη διάρρηξη, δηλαδή, της σχέσης του ανθρώπου με το  Θείο και τη συνακόλουθη καλλιέργεια της εντύπωσης πως η μόνη αλήθεια είναι αυτή που προέρχεται από την ανθρώπινη νόηση. Στο πολιτικοοικονομικό επίπεδο, η νεωτερικότητα εκφράστηκε μέσα από τα αστικά  και  κομμουνιστικά καθεστώτα. Η παρένθεση του Εθνικοσοσιαλισμού είναι μία ιδιότυπη περίπτωση, διότι περιλαμβάνει και νεωτερικά στοιχεία (δηλαδή γνωστικά) αλλά και προ-νεωτερικά, δηλαδή στοιχεία ενός μη απομαγευμένου κόσμου.

 Άλλο χαρακτηριστικό της νεωτερικότητας ήταν η άνθηση των εθνικισμών, που στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν καθοδηγούμενοι από τις μασονικές στοές με στόχο το κτύπημα των αυτοκρατοριών στις οποίες  επικρατούσε ένα παραδοσιακό πνεύμα.

ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ. Η έντεχνη προσπάθεια επιστροφής στον αρχέγονο γνωστικισμό με σύγχρονους όρους. Η πρώτη εμφάνιση, σε ορισμένους τομείς, κατά το 1920· η αποκορύφωσή της όμως από το 1960 και μετά.

ο μετανεωτερικός άνθρωπος βυθισμένος στην άβυσσο του ασυνειδητου

   Το πρώτο σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του ρεύματος  είναι, σε αντίθεση με την νεωτερικότητα, η προσπάθεια επιστροφής στον ανορθολογισμό και στην μάγευση του κόσμου, αλλά σε μία μάγευση που βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την μεσαιωνική ηλιακή μάγευση. (Για αρκετά χρόνια, από την εποχή των κατακομβών και μετά, δίπλα στις ζωγραφικές αναπαραστάσεις του Χριστού, τοποθετούσαν την σβάστικα, επειδή θεωρούνταν ηλιακό σύμβολο.) Πρόκειται για μία μάγευση χωρίς αντικειμενικότητα, εφόσον, στα πλαίσια της μετά-νεωτερικότητας υπάρχουν τόσες αλήθειες όσες και οι άνθρωποι. Μία μάγευση, με άλλα λόγια, που δεν είχε στο επίκεντρό της τον Χριστό, αλλά το βύθισμα στις αβύσσους του προσωπικού ασυνειδήτου και την θρησκευτικότητα τύπου New Age και των συναφών αιρέσεων. Όπως είχαμε γράψει στο άρθρο μας για την σχολή της Φραγκφούρτης: «Τι πραγματικά λοιπόν θέλουν οι Adorno – Horkheimer; Μπορούμε να το καταλάβουμε με το παράδειγμα που οι ίδιοι χρησιμοποιούν: Ο Οδυσσέας είναι «αστός» διότι ακούει μεν το τραγούδι των σειρήνων, δένεται όμως στο κατάρτι για να μην αφεθεί στην ναρκωτική έλξη του αγνώστου, ακριβώς για να μη χαθεί μέσα στην πανθεϊστική φύση.

η εξιδανίκευση του παραβατικού πνεύματος

 Όπως είναι γνωστό, στην Ομηρική Ελλάδα επικρατούσε το Απολλώνιο πνεύμα· με άλλα λόγια, ο άνθρωπος σχετιζόταν με το Θείο και την φύση διατηρώντας την ατομικότητα και τον αυτοέλεγχό του. Γι’αυτό ακριβώς, το φαινόμενο της μαντικής καταληψίας δεν υπήρχε. Οι μάντεις ήταν οιωνοσκόποι: ερμήνευαν τα σημεία της φύσης. Δεν χάνονταν μέσα σε αυτά. Αντίθετα, οι Adorno – Horkheimer επιδιώκουν τη γνωστική έκσταση της «διάλυσης – συγχώνευσης με το απροσδιόριστο όλο». Άλλο χαρακτηριστικό της μετά-νεωτερικότητας, είναι η νομιμοποίηση του παραβατικού πνεύματος: οι σεξουαλικές διαστροφές, αλλά και κάθε είδους παραβατικές μειοψηφίες, αποκτούν ίσα δικαιώματα, και μάλιστα αρκετές φορές προσλαμβάνουν και συμπεριφορά....σνομπ. Μέσα στην μετά-νεωτερικότητα η ιδέα της αντικειμενικής αλήθειας δέχεται τα ισχυρότερα κτυπήματα, οι κλασσικές αξίες, είτε αυτές είναι αρχαιοελληνικές, είτε Χριστιανικές, αποδομούνται. Ακόμη και ο γραπτός λόγος ως  μεταφορέας υψηλών εννοιών, πρέπει να αποδομηθεί. (Derrida).

Σε γεωπολιτικό επίπεδο, πάλι, υπάρχει η αντίθεση τάση από την νεωτερικότητα: Ενώ πριν με τους εθνικισμούς αποδομούσαν τις αυτοκρατορίες, τώρα με τον αντί-εθνικισμό αποδομούν τα έθνη, με στόχο την επικράτηση του χαοτικού οικουμενισμού της –όπως τη λένε- «ανύπαρκτης αλήθειας».

Και όμως στις ημέρες μας , μεγάλοι επιστήμονες σαν τον  παγκοσμίου φήμης Έλληνα μαθηματικό και θεωρητικό της αρχιτεκτονικής, Νίκο Σαλίγκαρο, υποστηρίζουν ότι: «Μετά την εποχή αποδόμησης του μεταμοντερνισμού έφτασε η ώρα για μια «ευφυή» νεοπαραδοσιαρχία, που θα λαμβάνει υπόψη της τη σοφία του παρελθόντος, υφαίνοντάς την -με πνεύμα κριτικό- με τη νέα μας αισθαντικότητα και χρησιμοποιώντας τα επιτυχημένα πρότυπα με σκοπό τη δημιουργία ενός οργανικού και σε εξέλιξη παρόντος και μέλλοντος».

Φίλοι μου, ελπίζω να μη σας κούρασα· νομίζω ότι δόθηκαν αρκετά εναύσματα για τις προσωπικές σας έρευνες και εμβαθύνσεις. Νεωτερικότητα και μετανεωτερικότητα· όπως λέει και το γνωστό άσμα (με μία μικρή παράφραση) :

Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας
είναι πολύ ζαχαρωμένα
ταιριάζουν για σοκολατόπαιδα
μα δεν ταιριάζουνε σε ...Δεξιούς.

Θεόδοτος